Er is sprake van schaarste als er meer aanvragers zijn dan beschikbare vergunningen. Dit kan ontstaan door beperkte ruimte, technische beperkingen of beleidsmatige keuzes. Schaarse vergunningen komen voor in verschillende sectoren, zoals vergunningen voor automatenhallen, rondvaartboten of marktvergunningen. Ook ontheffingen, zoals voor winkeltijden, kunnen onder schaarse rechten vallen.

Drie vormen van schaarste

1. Technische schaarste
   Er zijn fysieke of technische beperkingen, zoals bij radiofrequenties waar niet onbeperkt vergunningen voor kunnen worden afgegeven.

2. Fysieke schaarste
   Dit betreft de beperkingen door de hoeveelheid beschikbare ruimte, zoals het aantal strandpaviljoens langs een kustlijn.

3. Beleidsmatige schaarste
   Deze vorm ontstaat wanneer de overheid een limiet oplegt in het aanbod, bijvoorbeeld omwille van dwingende redenen van algemeen belang.

Gelijkheids- en transparantiebeginsel

Bij schaarse vergunningen gelden het gelijkheidsbeginsel en het transparantiebeginsel. Dit betekent dat alle geïnteresseerden een gelijke kans moeten hebben om een vergunning te verkrijgen. De verdelingsprocedure moet transparant zijn en de criteria waarop aanvragen beoordeeld worden, moeten duidelijk worden gecommuniceerd.

Vergunning voor bepaalde tijd

Als je een schaarse vergunning hebt, betekent dit niet automatisch dat deze voor onbepaalde tijd geldig is. In veel gevallen wordt een schaarse vergunning omgezet naar een vergunning voor bepaalde tijd, zelfs als deze eerder onherroepelijk is geworden. Dit kan betekenen dat bestaande vergunninghouders, die mogelijk grote investeringen hebben gedaan, recht hebben op een overgangstermijn om de impact van de nieuwe regelgeving op te vangen.

Overgangstermijn voor bestaande vergunninghouders

Ondernemers die hun vergunning verliezen vanwege schaarste, kunnen recht hebben op een overgangstermijn. Deze termijn geeft hen de mogelijkheid om hun investeringen terug te verdienen of andere aanpassingen te doen. De lengte van de overgangstermijn varieert per sector en kan oplopen tot 15 jaar, zoals in de kansspelautomatenbranche in Amsterdam.

Bibob-toetsing bij vergunningaanvragen

Bij aanvragen voor schaarse vergunningen kan de gemeente ook een Bibob-toets uitvoeren. Dit houdt in dat je gegevens moet verstrekken over de financiering van je bedrijf en je zakelijke achtergrond. Dit voorkomt dat vergunningen worden verleend aan malafide partijen.

Bijzondere positie van coffeeshops

De exploitanten van coffeeshops bevinden zich in een bijzondere positie in het kader van deze discussie. Zij dienen in de meeste gevallen te beschikken over een gedoogbeschikking en een exploitatievergunning op grond van de Algemeen Plaatselijke Verordening (APV). Een gedoogbeschikking is geen besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht.

Een gedoogbeschikking is eigenlijk niet meer dan een melding dat er door het bevoegd gezag niet handhavend wordt opgetreden tegen een overtreding van de Opiumwet; er ontstaat geen recht tot verkoop van softdrugs.

Aangezien een gedoogbeschikking geen legaliteit heeft, lijkt ook geen sprake te zijn van een publiekrecht. Er bestaat namelijk geen publieke grondslag voor de burgemeester om een dergelijke beschikking te verstrekken. Het Hof van Justitie heeft bepaald dat de verkoop van drugs, aangezien het illegaal is, niet onder het vrije verkeer van diensten en goederen kan vallen. Om deze redenen heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in een Handreiking uit 2018 aangegeven dat volgens hen gedoogden geen onderdeel zijn van het vraagstuk van de verdeling van schaarse vergunningen.

In deze lijn redeneert tot op heden ook de rechtbank. Zo heeft de rechtbank Limburg in 2021 uitspraak gedaan in een zaak ten aanzien van twee coffeeshops. Tegen deze uitspraak is thans een procedure aanhangig in hoger beroep waarvan ieder moment uitspraak wordt verwacht.

Impact van het Didam-arrest

Uit het Didam-arrest volgt het dat het leerstuk van schaarse rechten niet alleen van toepassing is op vergunningen, maar soms ook op privaatrechtelijke transacties. Overheden mogen de verkoop van onroerend goed – dus ook grond – niet langer zonder meer via transacties met één marktpartij afwikkelen. Ook andere gegadigden moeten kunnen meedingen. Uit het Didam-arrest volgt dat overheden gelijke kansen moeten bieden aan marktpartijen bij de verkoop van vastgoed en grond. Daarbij moet een toetsbare openbare selectieprocedure worden gevoerd. Dit volgt uit de beginselen van behoorlijk bestuur, waaronder het gelijkheidsbeginsel dat doorwerkt in het civiele recht.

Naar aanleiding van het Didam-arrest zijn er argumenten om aan te voeren dat ook huurovereenkomsten tussen de overheid en exploitanten van bijvoorbeeld een bloemenstal of kiosk schaars zijn en via een toetsbare openbare verdelingsprocedure in de markt moet worden gezet. (Lees hierover onze weblog “Schaarse vergunningen en huurrecht”). Niet valt uit te sluiten dat dergelijke exploitaties zowel via het bestuursrecht (lees: de standsplaatsvergunning) als het civiele recht (lees: de huurovereenkomst) de gevolgen van het leerstuk van schaarse rechten kunnen ondervinden.